نگاهی به زندگی و آثار پابلو پیکاسو
«پابلو دیه‌گو خوزه فرانسیسکو دِ پائولا خوان نِپُموسِنو ماریا دِ لُس رِمِدیوس سیپریانو دِ لا سانتیسیما ترینیداد مارتیر پاتریسیو کلیتو روئیس ای پیکاسو.» باورش شاید سخت باشد، اما این اسم طولانی، نام کامل نابغه اسپانیایی است! نقاش، شاعر، پیکرتراش، گراور ساز، سرامیک کار و طراح صحنه‌ای که یکی از مشهورترین هنرمندان تاریخ به شمار می‌رود.
نام پیکاسو با کوبیسم گره‌خورده؛ او یکی از پدیدآورندگان این سبک بود و انقلابی بزرگ در نقاشی برپا کرد. «کوبیسم» برگرفته از واژه «cube» به معنای «مکعب» است. کوبیسم به حدی شهرت و اهمیت پیدا کرد که بر مجسمه‌سازی نیز اثر گذاشت. در «مالاگا» شهر خودمختار واقع در اسپانیا به دنیا آمد اما بیشتر عمرش را در فرانسه سپری کرد و در بخش «موژن» این کشور درگذشت.
جست‌وجوگر بود، نوگرا و پُرکار. پدرش هم با نام «خوزه روئیس بلانکو» نقاش بود. وقتی ۲۰ ساله شد نام خانوادگی مادرش را برای خودش انتخاب کرد و بدین ترتیب نام او شد «پابلو پیکاسو». از کودکی نزد پدرش، نقاشی را فراگرفت. عادت داشت بدون برداشتن قلم و با یک حرکت، نقاشی بکشد. بعضی وقت‌ها حتی به کاغذ، نگاه هم نمی‌کرد.
به آکادمی هنرهای «لا لُنخا» رفت و تحصیلاتش را ادامه داد. در ابتدا تنها کارش، نگاه کردن بود، به مکان‌های مختلف می‌رفت و به تماشای تمام مناظری می‌نشست که توجهش را جلب می‌کرد؛ اتفاقی که دید وسیعی از جهان پیرامونش به او داد و بعدها در شاهکارهایش نمود پیدا کرد.
خیابان «آوینیون» در شهر بارسلونا با پنج زن جوان، نقاش نامدار اسپانیایی را دست‌به‌قلم کردند تا با بهره‌گیری از زوایای تند و اغراق در چهره‌پردازی، «دوشیزگان آوینیون» را خلق کند. این اثر نقطه عطفی در حوزه هنر مدرن به شمار می‌رود و به اعتقاد بسیاری، نقاشی را به دو دوره پیش و پس از خود تقسیم می‌کند.
چندی بعد همراه با «ژرژ براک»، سبک کوبیسم را پایه گذاشت. «براک» از ترکیب سنجاق و میخ بهره گرفت و «پیکاسو»، تخته و موارد دیگری را اضافه کرد. در آستانه ۲۰ سالگی بود که «دوره آبی» زندگی‌اش را رقم زد. در فاصله سال‌های ۱۹۰۱ تا ۱۹۰۴ تابلوهایی خلق کرد که آبی، رنگ غالب‌شان بود و فضایی غم‌انگیز داشت؛ تصویری از مردمان فقیر و مست.
درباره زندگی شخصی‌اش، روایت‌های ناخوشایندی مطرح‌شده؛ چندی پیش «اُلافور الیاسون»، هنرمند مشهور در عرصه چیدمان، صحبت‌هایی جنجالی انجام داد و پیکاسو را در سوءاستفاده از زنان با «هاری واینستین»، تهیه‌کننده هالیوودی محکوم‌به آزار جنسی زنان مقایسه کرد. «جودیت بنهامو» نویسنده کتاب «نقاش‌ها همیشه پول‌دوست داشته‌اند» نیز معتقد بود پیکاسو مانند بسیاری از نابغه‌ها یک هیولا بود و اشتهای جنسی او انگیزه‌های خلاقانه‌اش را تقویت می‌کرد.
شاهکارهای بی‌پروا
شاهکارهای بسیاری از پیکاسو به‌جای مانده که شاید صدها مقاله و کتاب برای تفسیرش نوشته‌شده است. یکی از مشهورترین تابلوهای پیکاسو، اثر عظیم «گوئرنیکا» با ابعادی حدود سه و نیم در هفت و نیم متر به شمار می‌رود؛ اثری یادآور شهر «گوئرنیکا» در اسپانیا که سال ۱۹۳۷ توسط نیروی هوایی آلمان نازی به صدراعظمی «آدولف هیتلر» و ایتالیای فاشیستی به نخست‌وزیری «بنیتو موسولینی» از متحدان «ژنرال فرانکو» بمباران شد.
«دوشیزگان آوینیون» یکی دیگر از آثار برجسته پیکاسو محسوب می‌شود که طبق آنچه هفته‌نامه «نیوزویک» نوشته، مهم‌ترین اثر هنری در صدسال گذشته است. این اثر، شاخص‌ترین تابلو در سبک کوبیسم محسوب می‌شود که در ابتدا، بسیاری از دوستان «پیکاسو» ازجمله «آنری ماتیس»، دوست و هنرمند مشهورش را شوکه کرد. این شاهکار بسیار بی‌پروا و صریح کشیده شده و برخاسته از نمایشگاه ماسک‌های آفریقایی است که نظر «پیکاسو» را در پاریس جلب کرد و به تولد یکی از جاودانه‌های او منجر شد.
خیابان «آوینیون» در شهر بارسلونا با پنج زن جوان، نقاش نامدار اسپانیایی را دست‌به‌قلم کردند تا با بهره‌گیری از زوایای تند و اغراق در چهره‌پردازی، «دوشیزگان آوینیون» را خلق کند. این اثر نقطه عطفی در حوزه هنر مدرن به شمار می‌رود و به اعتقاد بسیاری، نقاشی را به دو دوره پیش و پس از خود تقسیم می‌کند.
از پابلو پیکاسو به‌عنوان پُرکارترین نقاش تاریخ یاد می‌شود. دوستانش به او توصیه می‌کردند در دهه هشتم زندگی، دست از کار بردارد اما او مخالفت می‌کرد. در زمان مرگ بسیار ثروتمند بود. مصاحبه عجیبی از او در روزنامه «گاردین» چاپ شد که اعترافات قابل‌تأملی داشت: «زمان خودش را به‌خوبی درک کرده، به بهترین نحو از سبک‌مغزی، بیهودگی و طمع مردمان دوره معاصرش بهره‌برداری کرده و به ثروت و شهرت رسیده است».
ابایی نیز از بیان علاقه‌مندی به ثروت‌اندوزی نداشت. تلاش نمی‌کرد فریاد «هنر برای هنر» سر بدهد و از پول بگریزد. هنگام مصاحبه با «اوریانا فالاچی»، وقتی روزنامه‌نگار صاحب‌نام ایتالیایی از او درباره عشق‌ورزی به پول پرسید، بی‌درنگ و خونسرد پاسخ داد: «آیا این علاقه تنها متوجه پیکاسو است؟ آیا شما به پول علاقه ندارید؟ شما یک روزنامه‌نگار بین‌المللی هستید و فکر می‌کنم همه شهرت شما تحت تأثیر پول بوده که این‌قدر در این راه تلاش می‌کنید!»
مجموعه‌ای از ۱۵ نقاشی پیکاسو به نام «زنان الجزایر» سال ۲۰۱۵ در حراج «کریستی نیویورک» به قیمت ۱۷۹ میلیون دلار به فروش رسید و رکورد گران‌ترین تابلوی نقاشی جهان که در حراجی عمومی فروخته‌شده را از آن خود کرد. «زنان الجزایر» در حقیقت مجموعه‌ای از طراحی‌های فراوان «پیکاسو» بود که با الهام از تابلویی به همین نام اثر «اوژن دلاکروا» در سال ۱۸۳۴ و البته بازهم با نمایشی عریان از اندام‌های زنانه کشیده شد. البته در حال حاضر این عنوان با ۴۵۰ میلیون و ۳۰۰ هزار دلار در اختیار «سالواتور مندی» اثر لئوناردو داوینچی، نقاش ایتالیایی دوران رنسانس است.
در سال‌های پایانی عمرش، گوشه‌نشین شد. همسر دومش، دو فرزندش و «فرانسواز ژیلو» معشوقه سابقش تنها افرادی بودند که اجازه ملاقات با نابغه را داشتند. «ژیلو» تنها زنی در زندگی پیکاسو بود که ترکش کرد؛ زنی که منبع الهام هنرمند اسپانیایی بود اما خودشیفتگی و نگاه بالا به پایین پیکاسو را تاب نیاورد.
در فاصله سال‌های ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۱ سیل عظیمی از آثارش را در معرض دید عموم قرار داد ولی با انتقادات فراوانی روبرو شد، به‌طوری‌که «داگلاس کوپر»، مورخ نامدار هنر، آن‌ها را آثار پیرمردی عصبانی در اتاق مرگ نامید. سوم آبان ماه مصادف با ۲۵ اکتبر صدوچهل‌ویکمین سالروز تولد هنرمندی است که دنیا را مکعبی می‌دید و هنگامی‌که قلم‌مو در دست می‌گرفت و روبروی تابلو می‌ایستاد، لباسی بر تن نداشت!
ستاره قاسمی
