پرواز بر فراز آسمان
تام کروز با «تاپ گان» جدید و سربرنیکوف، کارگردان نواندیش روس، مهم‌ترین چهره‌های روز دوم جشنواره کن بودند
جشنواره کن چهارشنبه روز دوم خود را با رونمایی از دو فیلم اول بخش مسابقه و یک فیلم مهم خارج از مسابقه گذراند؛ سه فیلمی که در کنار هم روحِ این جشنواره و علاقه‌مندی‌های آن را یادآوری می‌کنند؛ علاقه‌مندی‌هایی که در نگاه اول شاید متناقض به نظر برسند اما در کنار هم جهان متنوع سینمای امروز را می‌سازند.
پر سر و صداترین این سه فیلم در بخش خارج از مسابقه بود: «تاپ گان: ماوریک» رونمایی از این فیلم به معنی واقعی کلمه «پر سروصدا» بود: درحالی‌که ستاره فیلم، تام کروز و کارگردان آن، جوزف کوسینسکی، روی فرش قرمز قصر جشنواره جولان می‌دادند، هواپیماهایی به محل برگزاری جشنواره آورده شده بودند و آسمان کن شاهد آتش‌بازی بود. تی‌یری فرمو، مدیر جشنواره که نشان داده به فیلم‌های هالیوودی و «اکشن» علاقه دارد حالا فیلمی را به جشنواره آورده است که بیش از ۳۰ سال انتظار ساختن آن می‌رفت.
«تاپ گان: ماوریک» فیلمی جنگ‌طلبانه یا نوعی پیش‌بینی تاریخی
«تاپ گان» اول در سال ۱۹۸۶ اکران شد و نقش مهمی در تبدیل تام کروز به ستاره‌ای کم‌نظیر در فیلم‌های اکشن داشت. ساختن «تاپ گان» جدید در طول سال‌ها مدام به تأخیر افتاد و انگار طلسم شده بود. این فیلم جدید هم به دلیل همه‌گیری کرونا و اصرار کروز و تهیه‌کننده‌ها بر لزوم نمایش گسترده آن در سالن‌های سینما کمی به تأخیر افتاد و انتظارها بالاخره این هفته به پایان رسید.
اما درحالی‌که فیلم اول در سال‌های پایان جنگ سرد روی نسلی تأثیر گذاشت و حتی گفته می‌شد باعث افزایش ورود جوانان به نیروی دریایی آمریکا شده است، معلوم نیست «تاپ گان: ماوریک» چقدر می‌تواند با نسل جوان امروز رابطه برقرار کند. ناگفته نماند این فیلم هم‌رنگ زمانه سیاسی و نظامی را با خود دارد و این پرسش باقی است آیا «تاپ گان: ماوریک» فیلمی جنگ‌طلبانه یا نوعی پیش‌بینی تاریخی خواهد بود؟ و آیا در زمانه‌ای که خیلی از مردم آمریکا از لشکرکشی‌های جهانی کشورشان رو برگردانده‌اند می‌تواند بین آن‌ها به فیلمی محبوب تبدیل شود؟
کسی از جین کلی نمی‌پرسد چرا در فیلم‌هایش خودش می‌رقصد!
تام کروز ۵۹ ساله پیش از نمایش فیلم، در سالن دبوسی جشنواره حدود یک ساعت برای حضار صحبت کرد. او از این گفت که از سن چهارسالگی عاشق سینما بود و از همان بچگی که شغل‌های ساده داشت می‌خواست روزی دنیا را ببیند و زندگی ماجراجویانه‌ای داشته باشد. وقتی مجری برنامه، دیدیه علوش، روزنامه‌نگار فرانسوی، از او پرسید که چطور صحنه‌های خطرناک را بازی می‌کند و از بدل‌کار استفاده نمی‌کند، کروز به دفاعی پرشورانه از ژانر اکشن برخاست و آن را انتخابی هنری دانست و گفت: «کسی از جین کلی نمی‌پرسد چرا در فیلم‌هایش خودش می‌رقصد!» این گفته از به‌یادماندنی‌ترین حرف‌های کروز بود.
در ضمن، کروز تمام‌قد از نمایش فیلم در سالن‌های سینما دفاع کرد و گفت نمی‌خواهد فیلمش محدود به بستر‌های پخش اینترنتی باشد. این موضوع برای کن بسیار مهم است. گرچه چند سال پیش شاهد حضور فیلم‌های نتفلیکس در بخش مسابقه بودیم، مدتی است که کن و نتفلیکس وارد دعوایی شده‌اند که هیچ‌یک از آن‌ها کوتاه نمی‌آیند. نتفلیکس حاضر به تبعیت از قوانین کن که به‌موجب آن فیلم‌های بخش مسابقه باید مدتی پیش از پخش اینترنتی در سینماهای فرانسه پخش شوند نیست؛ همین است که چند سالی است خبری از حضور فیلم‌های نتفلیکسی در کن نبوده است و این جنگ داخلی جهان سینما ظاهراً فعلاً پایانی ندارد. کروز در پاسخ به این سؤال که آیا به فکر این بود که «تاپ گان: ماوریک» فقط پخش اینترنتی داشته باشد یا نه گفت: «هرگز چنین چیزی اتفاق نخواهد افتاد» و در ادامه با تشویق گسترده حضار روبه‌رو شود.
چرا نیکول کیدمن حذف شد؟
البته همان‌طور که انتظار می‌رفت در این فضای بزرگداشت کروز صحبتی از جنبه‌های جنجالی‌تر زندگی او نشده است. مثلاً نقشی کلیدی که در فرقه مذهبی ساینتولوژی دارد و اعمالی که در همین راستا علیه برخی همکاران خود انجام داده است. نیکول کیدمن، بازیگر شهیر استرالیایی و یکی از همسران سابق کروز، بارها در فیلم‌های مختلف با او ظاهرشده است اما در کلیپی که از فیلم‌های کروز پخش شد هیچ تصویری از او نبود، موضوعی که حتماً اتفاقی نیست.
نواندیش روس، کوهستان‌های ایتالیا
امسال حضور روس‌ها در جشنواره کن به‌شدت محدودشده و به هیچ‌یک از خبرنگاران روسیه، مستقل از اینکه از چه رسانه‌ای باشند، اجازه حضور در کن داده نشده است. با توجه به اینکه در شب افتتاحیه جشنواره شاهد سخنرانی مجازی ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، بودیم موضع‌گیری جشنواره نمی‌توانست واضح‌تر باشد. اولین فیلمی که در بخش مسابقه نمایش داده شد «همسر چایکوفسکی» ساخته کیریل سربرنیکوف، سینماگر منتقد روس است که در سومین حضور خود در کن برای اولین بار حضور فیزیکی دارد؛ او پیش‌ازاین دو بار در جشنواره فیلم داشت، اما به دلیل حبس خانگی در روسیه امکان حضور در فرانسه را نداشت. وی در ماه مارس، یعنی در پی مقابله روسیه با اوکراین، از این کشور گریخت.
آقای فرمو در مصاحبه‌ای گفت که کن مطمئن نبود که این فیلم را بپذیرد یا نه چراکه بخشی از بودجه آن را رومن آبراموویچ، میلیاردر جنجالی نزدیک به پوتین و صاحب باشگاه چلسی لندن، تأمین کرده است؛ اما درنهایت فیلم با این استدلال پذیرفته شد که با روایت رسمی مسکو مغایرت دارد و قبل از جنگ در اوکراین و تحریم‌های متعاقب آن فیلم‌برداری شده است.
موضوع «زن چایکوفسکی» البته دور از سیاست امروز روسیه است و به قرن نوزدهم بازمی‌گردد. چنان‌که از نام فیلم برمی‌آید این درام تاریخی در مورد زندگی زنی است که در تاریخ به‌عنوان همسر پیوتر چایکوفسکی، آهنگساز شهیر روس، شناخته می‌شود: آنتونینا ایوانووا میلیوکووا. آنتونینا در تاریخ روسیه سال‌ها است جایگاهی اسرارآمیز داشته و مثل خیلی زنان دیگر در تاریخِ غالباً مردانه روایتی یک‌جانبه از او ارائه‌شده است؛ زنی که در سودای شیدایی برای چایکوفسکی به هر دری می‌زند و باید سرخورده با واقعیت هم‌جنس‌گرایی پنهان آهنگساز شهیر سر کند؛ مردی که در فیلم می‌بینیم از همان ابتدا می‌گوید او را مثل «برادر» دوست خواهد داشت.
یک بازنمایی به‌یادماندنی از آنتونینا در تاریخ سینما وجود دارد و آن زمانی است که گلندا جکسون، بازیگر شهیر بریتانیا، در فیلم «عاشقان موسیقی» (کن راسل، ۱۹۷۱) نقشش را بازی کرد. آلیونا میخائیلووا در «زن چایکوفسکی» در این نقش می‌درخشد و آن شیدایی سحرآمیز را استادانه به تصویر می‌کشد. بازی میخائیلووا به‌قدری طبیعی است و بازسازی تاریخی روسیه قرن نوزدهم آن‌قدر خوب انجام‌شده است که واقعاً به دل تاریخ می‌رویم. سربرنیکوف به‌روشنی مهارت‌های تئاتری خود را هم در این اقتباس تاریخی نشان داده است و این امر هم در بازی گرفتن‌ها و هم در چیدمان صحنه‌ها آشکار است.
بااین‌همه، روایت تاریخی کارگردان از آنتونینا بیشتر بر بنیان همان کلیشه‌ها است. در پایان فیلم، بیننده به این سؤال می‌رسد که اصلاً چرا این شخصیت برای بازنمایی تاریخی انتخاب‌شده است؟ معلوم نیست چه چیزی در آنتونینای این داستان است که باید ما را به تماشای او علاقه‌مند کند؟ شخصیتی که در فیلم می‌بینیم نه پیچیده است، نه امکان هم‌حسی و شفقت با او خیلی ممکن است و نه او را در پرتوی هنر مشهور چایکوفسکی می‌بینیم. درنتیجه «زن چایکوفسکی» شاید از فیلم قبلی این کارگردان، «آنفولانزای پتروف» موفق‌تر باشد اما برخلاف فیلم «تابستان» (لتو) که استادانه موسیقی زیرزمینی لنینگراد در دهه ۱۹۸۰ را تصویر کرده بود، از سطح فراتر نمی‌رود و در همراه کردن بیننده‌ها با خود موفق نیست. بااین‌وجود، باید دید نظر هیئت‌داوران در مورد فیلم چه خواهد بود. موفقیت احتمالی فیلم در شب جوایز طبعاً به تعبیرهای سیاسی منجر خواهد شد.
دیگر فیلم بخش مسابقه که چهارشنبه نمایش داده شد «هشت کوه» ساخته شارلوت فاندرمیرش و فلیکس فان گرونینگن، زوج کارگردان بلژیکی، است؛ فیلمی که بر اساس یک رمان پرفروش ایتالیایی ساخته‌شده و روایتگر دوستی دو مرد در روستایی کوهستانی در ایتالیا است.
فان گرونینگن در سال ۲۰۱۲ با فیلم «شکستن حلقه شکسته» در سطح جهانی مطرح و نامزد اسکار شد. مثل خیلی سینماگران این موفقیت او را به‌سوی هالیوود رهنمون کرد و در سال ۲۰۱۸ «پسر زیبا» را با بازی ستاره‌هایی همچون استیو کارل و تیموتی شالامی ساخت؛ اما این کارگردان بلژیکی در گفت‌وگو با رسانه‌ها اظهار داشت گرچه فیلم ساختن در هالیوود جذابیت‌های بسیاری دارد، اما دست‌وپا گیر بودن آن و تجاری بودنش باعث شد دوباره به اروپا و به فضایی بسیار متفاوت از هالیوود بازگردد: فیلمی در دل کوهستان که عوامل فیلم مدتی میان مردم محلی زندگی کردند و کوشیدند به قلب داستان بروند. دلیل دیگر بازگشت به اروپا خواست او برای همراهی بیشتر با خانواده و پسر کوچکش بود.
شارلوت فاندرمیرش که او را به‌عنوان بازیگر می‌شناختیم، اکنون به‌عنوان یکی از دو کارگردان «هشت کوه» در کنار همسرش در بخش مسابقه کن حاضرشده است.
کشورهای حاضر، کشورهای غایب
کن نه‌تنها جشنواره‌ای سینمایی که مهم‌ترین بازار سینمایی جهان است و بیشتر قراردادهای مهم سینمایی جهان در طول همین یک هفته ونیم جشنواره در این شهر امضا می‌شوند؛ اما امسال جای یکی از مهم‌ترین بازارهای در حال رشد سینما در جای‌جای جشنواره خالی است: چین.
حتی یک فیلم بلند هم از پرجمعیت‌ترین کشور جهان در میان ۱۰۴ فیلمی که در کن امسال حضور دارند نیست. «پرتره هنرمند در جوانی»، انیمیشنی ساخته لیو جیان، قرار بود در جشنواره نمایش داده شود اما گفته می‌شود به دلیل محدودیت‌های شدید قرنطینه ناشی از کرونا در پکن و شانگهای نتوانسته است مراحل پایانی پس از تولید را به‌موقع به اتمام برساند. جیا ژانگه که از چهره‌های محبوب کن است جزو صداپیشه‌های این فیلم است که داستان آن در چین دهه ۱۹۹۰ می‌گذرد. طبیعتاً خیلی‌ها بر این باورند که شاید مشکلی سیاسی در کار بوده است و داستان اصلی را باور نمی‌کنند، به‌خصوص که آقای جیان قبلاً هم با مقام‌های کشورش برخوردهایی داشته است.
تانگ وی، بازیگر چینی، با فیلم «تصمیم رفتن»، ساخته پارک چان ووک، به کن آمده است و روی فرش قرمز خواهد بود. خانم تانگ به دلیل حضور در «شهوت، احتیاط» ساخته آنگ لی پیش‌ازاین جنجال‌آفرین شده است: هم به دلیل صحنه‌های غیراخلاقی و هم به دلیل روایت آن از جنگ جهانی دوم. تانگ در سال ۲۰۱۴ با کیم تا یونگ، کارگردان کره‌ای، ازدواج کرد و اکنون در سئول زندگی می‌کند.
