اصغر فرهادی: اطلاعات نادرست داده‌اند
هفتادوپنجمین جشنواره فیلم کن در شرایطی آغاز شد که امسال سینمای ایران حضور چشمگیری در این رویداد هنری دارد و انتظار می‌رود که تعداد قابل‌توجهی از سینماگران ایرانی روی فرش قرمز فستیوال حاضر باشند.
در این دوره دو فیلم ایرانی «برادران لیلا» ساخته سعید روستایی و «عنکبوت مقدس» به کارگرانی علی عباسی در بخش اصلی رقابتی شرکت دارند. این در حالی است که اصغر فرهادی، سینماگر نامدار ایرانی نیز یکی از اعضای هیئت‌داوران این بخش است که از اهمیت زیادی برخوردار است.
پس از تعطیلی جشنواره در سال ۲۰۲۰ و برگزاری آن با مراقبت‌های ویژه و خارج از فصل معمول (بهار) در سال ۲۰۲۱، همین که کن ۲۰۲۲ «عادی» برگزار می‌شود، خود نشانه دلگرمی عاشقان سینما است؛ اینکه بزرگ‌ترین جشن دنیای سینما دوباره به کرانه دریای مدیترانه بازگشته است.
هفتادوپنجمین جشنواره فیلم کن با سخنان ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین آغاز شد. او در حرف‌هایش به ارجاع‌های سینمایی مختلف هم اشاره کرد؛ از «دیکتاتور بزرگ» چارلی چاپلین تا «اینک آخرالزمان» فرانسیس فورد کاپولا و یکی از دیالوگ‌های به‌یادماندنی او: «عاشق بوی ناپالم (نوعی بمب و ماده آتش‌زا) سر صبح‌ام.»
در سالهای اخیر، فیلم‌های اوکراینی متعددی به کن آمدند و سینمای دگراندیش روسیه نیز در آن حضوری شاخص داشت؛ کیریل سربرنیکوف، سینماگر منتقد روس که پیش‌ازاین دو بار با «تابستان» و «آنفلوانزای پتروف» در کن حضور داشت اما به دلیل حبس خانگی، مجبور بود از راه دور تماشاگر جشنواره باشد، حالا با «همسر چایکوفسکی» شخصاً به کن آمده است.
اصغر فرهادی، کارگردان ایرانی که سال قبل با «قهرمان» یکی از مهم‌ترین جوایز را از آن خود کرد، امسال برای سومین بار در هیئت‌داوران جشنواره حضور دارد. او در صحبت‌های خود در نشست خبری می‌خواست به شرایط کلی دنیا بپردازد و از افتخار سومین حضورش بگوید اما با سؤالی غافلگیرکننده روبه‌رو شد؛ سؤالی در مورد پرونده قضایی‌‌اش با آزاده مسیح‌زاده؛ مستندسازی که می‌گوید فرهادی «قهرمان» را از فیلمی که این مستندساز در کارگاه فرهادی ساخته بود، ربوده است. احتمالاً فرهادی انتظار مطرح‌شدن چنین این سؤالی را نداشت اما از فرصت استفاده کرد و بعد از ماه‌ها صحبت وکلا، برای اولین بار مفصل و علنی در این مورد سخن گفت و ادعای مسیح‌زاده را رد کرد.
او گفت: «من تاکنون دربارۀ این موضوع صحبت نکرده‌ام و اطلاعاتی که شما به‌عنوان پرسشگر به آن اشاره می‌کنید، برآمده از خبری است که دریکی از سایت‌های بیرون از ایران منتشرشده و بخش زیادی از این اطلاعات نادرست است. یکی از هنرجوهای سابق من در کارگاه فیلم‌سازی‌ام یک فیلم مستند ساخت که ایده و طرح آن با فیلم سینمایی «قهرمان» مشترک است؛ این ایده و طرح را من در ورک‌شاپی در سال ۲۰۱۴ برای هنرجویانم مطرح کردم؛ منظورم از ایده، بحث قهرمان‌پروری است و اینکه یک جامعه چگونه یک نفر را قهرمان می‌کند و بعد همان فرد، سقوط می‌کند و فراموش می‌شود و منظورم از طرح آدم‌هایی هستند که یک شیء گران‌بها، پول یا طلا را پیدا می‌کنند و به صاحبانشان پس می‌دهند و از طریق رسانه‌ها مورد تحسین واقع می‌شوند و به قهرمان تبدیل می‌شوند و بعد ضدقهرمان و فراموش می‌شوند. این ایده و طرح را من در ورک‌شاپ مستندسازی‌ام مطرح کردم و قرار شد که هنرجویانم از روی اخبار رسانه‌ها مستندهایی بسازند. هدف از این ورک‌شاپ این بود که از اخبار روزنامه‌ها و اتفاقات روزمره، هنرجویان بتوانند مستندهایی بسازند و این مستندها مسیری باشد برای اینکه بعد بتوانند فیلم‌نامه داستانی از داخل آن دربیاورند. چه مستند و چه فیلم قهرمان، برآمده از یک داستان واقعی و یک اتفاق واقعی است که دو سال قبل از ورک‌شاپ در شهر شیراز، یکی از شهرهای ایران اتفاق افتاده بود و مستند یک روایت مستند گونه داشت از آن اتفاق و «قهرمان» یک برداشت آزاد از یک موقعیتی از آن اتفاق واقعی بود». اصغر فرهادی ضمن رد اتهام سرقت ادبی تأکید کرد: «وقتی یک اتفاق واقعی رخ می‌دهد، در انحصار و مالکیت کسی نیست و هرکسی می‌تواند آن خبر منتشرشده و جزییات آن را با روایت خودش به اثری هنری تبدیل کند. در سایت‌ها و لینک‌های موجود از آن خبر که دو سال قبل از ساخت مستند منتشرشده، جزییات زیادی وجود دارد که وقتی نگاه می‌کنیم، شباهت بین مستند و فیلم «قهرمان» برآمده از این جزییاتى هست که در اخبار آمده است اما این شباهت به معنی نقص کپی‌رایت نیست و حتی هرکسی، همین امروز هم می‌تواند از آن اتفاق واقعی که رخ‌داده و پابلیک دامین شده، یک روایت یا مثلاً یک نمایشنامه کار کند».
اصغر فرهادی در ادامه افزود: «من با احترام به زحماتی که هنرجوی من برای ساخت مستند خودش کشیده و تعلق‌خاطری که به اثر خودش دارد، از ابتدای این اختلاف بر این موضوع تأکید داشتم که به توافقی رسیده شود و اسم ایشان در بخش «با تشکر»های فیلم آورده شود؛ اما در طول جلساتی که همراه با بعضی از روایات نادرست و سو تفاهم و دلخوری‌هایی بود، ایشان دو خواسته داشتند که یکی درباره عنوانشان در فیلم بود و دیگری درخواست مالی و در انتها عنوانی را خواستند که هیچ فیلم‌سازی در هیچ جای دنیا آن را نمی‌پذیرد؛ اینکه فیلم قهرمان بر اساس این مستند ساخته‌شده که این حقیقت ندارد چون آن یک اتفاق واقعی بوده و در انحصار کسی نیست و همچنین به لحاظ مالی درخواست شراکت در تمام درآمدهای فیلم در داخل و خارج از ایران را داشتند که این موضوع هم از طرف تهیه‌کننده فرانسوی فیلم موردقبول نبود چون این‌یک درخواست خارج از عرف و غیرمنطقی بود».
فرهادی در مراسم افتتاحیه و روی فرش قرمز و سپس روی صحنه جشنواره، کنار هشت نفر از دیگر بزرگان سینما حضور داشت که امسال در کنار او اعضای هیئت‌داوران‌اند: دیپیکا پادوکونه، بازیگر متولد دانمارک سینمای هندوستان، ربه‌کا هال، بازیگر و کارگردان انگلستانی، نومی راپاس، بازیگر ۴۲ ساله سوئدی که او را با ایفای نقش لیزبت سالاندر در اقتباس‌های سوئدی از مجموعه «هزاره» (دختری با خالکوبی اژدها) می‌شناسیم، یاسمین ترینکا، دیگر بازیگر-کارگردان ایتالیایی، جف نیکولز، بازیگر کهنه‌کار آمریکایی، لاج لی، کارگردان فرانسوی که چند سال پیش با «بینوایان» ستاره کن بود و البته ونسان لاندن، بازیگر بزرگ فرانسوی که در سالهای اخیر در فیلم‌هایی همچون «جهان دیگر» و «در جنگ» عیار خود را نشان داد. او سال ۲۰۱۵ وقتی جایزه بهترین بازیگر مرد را در کن دریافت کرد تا پای گریه پیش رفت و امسال نیز به‌روشنی متأثر بود که به‌افتخار بزرگ ریاست داوران کن می‌رسد.
پس از معرفی هیئت‌داوران و اعطای جایزه یک‌عمر دستاورد هنری به فارست ویتاکر، بازیگر آمریکایی که در سالهای اخیر شاید بیش از همه با ایفای نقش عیدی امین، دیکتاتور اوگاندا در «آخرین پادشاه اسکاتلند»، شناخته می‌شود، جولیان مور آمریکایی به همراه ویرجین افیرای فرانسوی، مجری برنامه، جشنواره را رسماً افتتاح کردند.
البته اولین فیلمی که نمایش داده شد، به قضاوت هیئت‌داوران نیازی ندارد؛ چون در بخش «خارج از مسابقه» نمایش درآمد: «برش آخر» آزاناویسوس داستان یک گروه فیلم‌سازی در فرانسه را بازگو می‌کند که باید با بودجه‌ای بسیار پایین و در مدت‌زمانی بسیار کم، فیلمی با موضوع زامبی‌ها بسازند.
کمدی فرانسوی جهان خود را دارد و آزاناویسوس به‌روشنی درون این جهان فعالیت می‌کند. برجسته‌ترین نکته فیلم این است که درواقع نوعی ادای دین به روند دشوار فیلم‌سازی است که در آن سینماگران هر کاری می‌کنند تا فیلم به‌موقع به نتیجه برسد. یکی از نقش‌های فرعی و به‌یادماندنی را لوآنا باجرامی جوان دارد که در سال ۲۰۲۱ با اولین ساخته خود به کن آمد و در این فیلم، نقش یکی از دستیار صحنه‌ها را بازی می‌کند. البته بازیگر شاخص‌تر برنیس بژو است که در جهان، با «آرتیست» ساخته آزاناویسوس (همسرش) و در ایران، با «گذشته» اصغر فرهادی شناخته می‌شود. بژو در نقش زن کارگردان که سابقه فرورفتن در نقش دارد و به همین جهت سینما را کنار گذاشته است، حضوری قابل‌توجه دارد. «برش آخر» در ضمن ادای دینی به ژانر زامبی‌ها و سینمای ژاپن و کلیشه‌های راجع به ژاپن در فرهنگ غربی است.
اما روی‌هم‌رفته این کمدی فرانسوی نه به جو پرتامل شب افتتاحیه جشنواره می‌خورد، نه فیلم خوبی برای افتتاح مجدد کن بود. بعید است «برش آخر» (که در ابتدا «زد» نام داشت اما ازآنجاکه شبیه علامت طرفداران دولت روسیه بود، تغییر کرد) به‌عنوان یکی از فیلم‌های برجسته این کارگردان به یاد بماند. برای اینکه از خالق «آرتیست» و «ریدوتابل» دوباره فیلمی ماندگار ببینیم، باید همچنان صبر کنیم. «برش آخر» بی‌شک آخرین حضور او نخواهد بود.
البته این تازه آغاز جشنواره است. در روزهای آینده، ۱۰۴ فیلم در بخش‌های مختلف جشنواره از مسابقه و «نوعی نگاه» گرفته تا بخش‌های مستقل هیئت منتقدان و «دو هفته با کارگردانان» به نمایش درخواهد آمد.
مطابق معمول و شاید هم کمی بیش از معمول، امسال حضور سنگین هالیوودی‌ها در بخش خارج از مسابقه کن را شاهدیم. فیلم جدید «تاپ گان» که به دلیل همه‌گیری کرونا به تأخیر افتاد، در بخش خارج از مسابقه شرکت می‌کند و تام کروز به‌عنوان بازیگر اصلی فیلم حضور دارد و قرار است جلسه گفت‌وگویی با حضار هم برگزار کند.
باز لورمن استرالیایی هم با «الویس» آمده است؛ فیلمی با بازی آستین باتلر که زندگی الویس پریسلی، خواننده افسانه‌ای آمریکایی را بازگو می‌کند. هنک میلر که چند سال پیش با «مد مکس؛ جاده خشم» در کن درخشیده بود، حالا با فیلم یک حماسی فانتزی به نام «سه هزار سال اشتیاق» با بازی ادریس آلبا و تیلدا سوئینتون به کن آمده است.
در بخش نمایش‌های ویژه، اتان کوئن اولین فیلمی را که بدون برادرش، جوئل، ساخته به کن آورده است: «جری لی لوئیس؛ مشکل ذهنی»، مستندی درباره این چهره تاریخی موسیقی راک‌اندرول. حتی در بخش مسابقه هم «زمان آرماگدون» ساخته جیمز گری با بازی چهره‌های مشهور سینمای آمریکا همچون آنتونی هاپکینز، آنا هاتاوی و جرمی استرانگ حضور دارد که در نیویورک می‌گذرد و به‌نوعی روایتی از زندگی خود کارگردان است.
بخش مسابقه کن امسال جزو سنگین‌وزن‌ترین‌‌ها است و برخی از بزرگ‌ترین کارگردانان زنده جهان در آن شرکت دارند. بسیاری از ۲۱ فیلم حاضر در این بخش ساخته کارگردانانی‌اند که قبلاً نخل طلا برده‌اند: از کریستین مونجیو رومانیایی با «آرام‌ان» تا روبن اوستلند سوئدی با «مثلث غم»- فیلمی محصول مشترک سوئد، بریتانیا، آمریکا، فرانسه و یونان. هیروکازو کوره‌ادای ژاپنی که در سال ۲۰۱۸ با «دزدان مغازه» نخل طلا گرفت، حالا با «دلال» در کن است؛ فیلمی محصول کره جنوبی که بیشترش به این زبان است.
برادران بلژیکی داردن که امسال با «توری و لوکیتا» به کن آمده‌اند تنها چهره‌های حاضرند که دو نخل طلا در کارنامه دارند و طبق معمول این سؤال مطرح است که آیا آن‌ها اولین کارگردانان تاریخ کن خواهند شد که سومین بار به این افتخار می‌رسند؟
کلی رایچارد آمریکایی، دیوید کراننبرگ کانادایی، پارک چان ووک کره‌ای، کلر دنی فرانسوی، جرزی اسکولیمووسکی لهستانی، آرنو دپلشان فرانسوی، لوکاس دونت بلژیکی و طارق صالح فرانسوی از دیگر کارگردانان حاضر در بخش مسابقه‌اند. سخت است جمعی پرستاره‌تر از این پیدا کنیم.
برای ما ایرانی‌ها چنان‌که انتظار می‌رفت، بسیاری از توجه‌ها متوجه دو فیلم ایرانی بخش مسابقه جشنواره کن است: «عنکبوت مقدس» ساخته علی عباسی، متولد ایران و مقیم دانمارک که چهار سال پیش با «مرز» جایزه بهترین فیلم «نوعی نگاه» را از آن خود کرد. باید دید «عنکبوت مقدس» که بر اساس داستان زندگی سعید حنایی، معروف به قاتل عنکبوتی، ساخته شد، چه عملکردی خواهد داشت. عباسی فیلم‌نامه را به همراه افشین کامران بهرامی نوشت و ندیم کارلسن، فیلم‌بردار او در «مرز» و «شلی» (فیلم پیشین او) این بار نیز با او همکاری کرد.
«برادران لیلا» ساخته سعید روستایی و محصول ایران است (برخلاف «عنکبوت مقدس» که محصول مشترک فرانسه، آلمان، سوئد و دانمارک است). روستایی خوش‌سلیقه را در ایران بیشتر با «ابد و یک روز» می‌شناسیم اما در میان جشنواره‌ای‌ها بیشتر با «متری شش‌ونیم» شناخته می‌شود؛ فیلمی که در سال ۲۰۱۹ در بخش افق‌های جشنواره ونیز پخش شد و چندین جایزه گرفت. نقش اصلی «برادران لیلا» را ترانه علیدوستی بازی می‌کند. روستایی در «برادران لیلا» داستان زنی (با بازی علیدوستی) را بازگو می‌کند که بخش عمده زندگی‌اش را به مراقبت از والدین و برادران فقیرش گذرانده است. نوید محمدزاده نیز در فیلم بازی می‌کند.
در فیلم «برادر و خواهر» آرنو دپلشان فرانسوی نیز گلشیفته فراهانی حضور دارد که توجه ویژه ایرانیان را به خود جلب خواهد کرد. گرچه گلشیفته به دلیل حضور در یک پروژه فیلم‌برداری نمی‌تواند به جشنواره کن بیاید.
در بخش هفته منتقدان، «تصور» ساخته علی بهراد یکی از المان‌های ثابت سینمای ایران در سالهای اخیر را دارد؛ راننده تاکسی. لیلا حاتمی و مهرداد صدیقیان بازیگران اصلی فیلم‌اند.
اما از این فیلم و آن فیلم مهم‌تر، این واقعیت است که خیابان کروزت کن دوباره جان گرفته است و این بندر فرانسوی تا ۱۱ روز دیگر میزبان جشنی بزرگ برای سینما و عاشقان این هنر خواهد بود.
