مروری بر تحولات هنر معاصر ایران ۱۳۶۳ – ۱۳۵۳
سلیس نیوز: نیره مبینی‌پور: نمایشگاه «آینه در آینه» مروری دارد بر تحولات هنر معاصر ایران. در این نمایشگاه ۹۰ اثر نقاشی، عکس، پوستر و کالیگرافی از هنرمندانی چون ایوب امدادیان، هانیبال الخاص، نیلوفر قادری نژاد، کاظم چلیپا، حبیب‌الله صادقی، سیروس مقدم، پروانه اعتمادی، اردشیر محصص، بهمن محصص، علی اکبر صادقی، وحید تاج‌فر، مسعود سعدالدین، منوچهر صفرزاده، حسین خسروجردی و ایرج اسکندری در موزه هنرهای معاصر در معرض تماشا قرار گرفته است.
نمایشگاه آینه در آینه نگاهی به جریان اعتراضی هنرمندان مستقل و سپس هنرمندان انقلابی و نقاشان دفاع مقدس دارد.
نمایشگاه آینه در آینه مروری بر تحولات هنر معاصر ایران بین سال‌های ۱۳۶۳ ـ ۱۳۵۳ به‌عنوان بخش جنبی چهاردهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر در موزه هنرهای معاصر تهران به نمایش درآمده که نگاهی به جریان اعتراضی هنرمندان مستقل و سپس هنرمندان انقلابی و نقاشان دفاع مقدس دارد. هنرمندان آن زمان متأثر از جریانات انقلابی موجود در سطح جامعه و فضای سوسیالیستی حاکم بر جامعه جهانی از دیگر سو، شروع به خلق آثار جدیدی کردند.
این نقاشان با تأثیر از عناصر نقاشی مدرن و انقلابی که بیشتر تحت تأثیر سبک‌های مشابه در خارج از ایران بودند (رئالیسم سوسیالیستی / نقاشی دیواری مکزیک) و با مفاهیمی نظیر برابری، آزادی، دموکراسی و… گره‌خورده بودند، توانستند جریان زنده‌ای از نقاشی انقلاب در ایران را ایجاد کنند. بدین ترتیب جریان بزرگ انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ سبب شکل‌گیری قابل‌توجهی از هنرهای مختلف شد که نقاشی سهم بزرگی از آن را در اختیار دارد.
به‌طورکلی دوره‌های هنری، دسته‌ای از آثار خوشایند است که در یک فضای گفتمانی خاص پدید می‌آیند و بنا بر هماهنگی درونی از دسته‌های دیگر متفاوت‌اند. هر دوره نظام معنایی و زیبایی‌شناسی خاص خود را دارد که با دیگر دوره‌ها متمایز است. میزان پذیرش هنرها چه در تولید و چه در پذیرش آثار هنری بسته به دگرگونی‌های اجتماعی تغییر می‌کند.
با به وجود آمدن جنگ، گفتمان انقلاب جایگاه برتر خود را از دست داد و جریان جدیدی که بیشتر درباره گفتمان جنگ و دفاع مقدس بود تقویت شد. در جریان این انتقال شماری از عناصر نقاشی انقلاب برای همیشه به کنار گذاشته شدند و شماری از عناصر قدیمی با مفصل‌بندی جدید در کنار عناصر کاملاً جدید گفتمان این سبک نقاشی را تشکیل دادند.
به‌این‌ترتیب هنر نقاشی دفاع مقدس حدود یک دهه از مهم‌ترین جریان‌های هنری معاصر ایران شد. این هنر با ایجاد گفتمان تازه‌ای شکل گرفت و تجلی اندیشه‌ای بود که از کشمکش‌های نظامی بین عراق و ایران تأثیر می‌گرفت. در این شرایط که هنرمندان از حرکت‌های انقلابی با مردم همراه بودند، احساس وظیفه بیشتری کردند. چراکه علاوه بر باور انقلابی، دفاع از وطن نیز انگیزه‌ای بود تا هنرمندان بیشتری را وارد این عرصه کند. هنرمندان انقلابی با استفاده از عناصر ایدئولوژیک بر زمینه جنگ، سبک نقاشی جدیدی را به وجود آوردند.
این نقاشی‌ها که در گفتمان تازه‌ای به وجود آمده بودند هرچند اشتراکاتی با نقاشی انقلاب داشتند، امّا با ورود عناصر جدید و استفاده متفاوت از عناصر از پیش موجود شیوه جدیدی را در تاریخ نقاشی معاصر ایران به وجود آوردند. در طول زمان جنگ این نقاشی‌ها در همه عرصه‌های اجتماع حضور پررنگی داشتند.
نقاشی دفاع مقدس نظام معنایی و زیبایی‌شناسی خاص خود را دارد که با یکدیگر متفاوت است. سلیقه‌ها چه در تولید و چه در پذیرش آثار هنری بسته به دگرگونی اجتماعی تغییر می‌کند. نقاشی جنگ تأثیر به سزایی درروند شکل‌گیری جریان‌های پس از خود دارد.
نیره مبینی‌پور
نیره مبینی پور، دانش‌آموخته‌ی دکتری تاریخ تطبیقی تحلیلی هنر اسلامی، استادیار گروه هنر دانشگاه آزاد، پژوهشگر برتر استان، نویسنده و پژوهشگر هنرهای تجسمی است. تخصص اصلی تجسمی در زمینه نقاشی است و شرکت در نمایشگاه‌ها و حضور در جشنواره‌های ملی را در سوابق خود دارد.
