حضور پرقدرت زنان در پنجاه و نهمین دوره نمایشگاه ونیز
برای اولین بار در تاریخ ۱۲۷ ساله «دوسالانه ونیز» در جایگاه قدیمی‌ترین و مهم‌ترین نمایشگاه هنر معاصر جهان، این نمایشگاه با حضور مسلط و پرشمارتر هنرمندان زن در قیاس با مردان برگزار می‌شود.
پس از یک سال تأخیر در برگزاری نمایشگاه ونیز به دلیل همه‌گیری کرونا، این دوسالانه روز شنبه، سوم اردیبهشت (۲۳ آوریل)، با ۸۰ غرفه از کشورهای مختلف افتتاح شد و تا ششم آذر ادامه دارد. آثار این دوره دوسالانه در پیوند با موضوعاتی مانند هنجارهای جنسیتی، استعمار و تغییرات آب و هوایی ارائه می‌شوند و هنرمندان شناخته‌شده‌ای نیز که مدت‌ها بود نادیده گرفته‌شده بودند، در این دوره حضور دارند. نمایشگاه اصلی به سه موضوع اصلی «بازنمایی بدن و دگردیسی»، «رابطه انسان با فن‌آوری» و رابطه بدن و زمین» می‌پردازد.
نمایشگاه امسال «شیر رؤیاها»[۱]، برگرفته از کتابی نوشته لئونورا کارینگتون، نویسنده سورئالیست، نام دارد این کتاب مملو از داستان‌های جادویی است که در آن همه چیز را می‌توان از طریق تخیل دگرگون کرد.
درخشش هنرمندان زن
نمایشگاه هنری ونیز با سرپرستی سیسیلیا المانی، هنرمند ایتالیایی ساکن نیویورک، برگزار می‌شود و چهارمین دوره از ۵۹ سال برگزاری آن است که زنان در جایگاه سرپرست اجرایی قرار دارند.
سیسیلیا المانی با اشاره به برتری زنان در میان بیش از ۲۰۰ هنرمندی که آثارشان برای نمایش در جشنواره انتخاب‌شده است، به آسوشیتدپرس گفت: «این یک انتخاب نبود، بلکه یک فرایند بود.» او تأکید کرد: «فکر می‌کنم برخی از بهترین هنرمندان دوران کنونی زنان‌اند. فراموش نکنیم که در تاریخ طولانی دوسالانه ونیز، برتری هنرمندان مرد شگفت‌انگیز بوده است. بااین‌حال باید بگویم که متأسفانه ما هنوز بسیاری از مسائل مربوط به جنسیت را حل نکرده‌ایم.»
در تازه‌ترین دوره برگزاری این رویداد مهم، زنان موفق شدند برترین جوایز را به خود اختصاص دهند و جایزه «شیر طلایی» را به دست آورند. سونیا بویس، هنرمند بریتانیایی، برای یک اثر هنری چیدمان که در غرفه بریتانیا به نمایش گذاشته شد، شیر طلای پنجاه و نهمین دوسالانه ونیز را به دست آورد. او نخستین زن سیاه‌پوستی است که به‌عنوان نماینده بریتانیا در دوسالانه ونیز حضور می‌یابد. اثر هنری او شامل مجموعه‌ای از ویدیوها، کلاژ، قطعه‌های موسیقی و مجسمه‌ها است.
شیر طلای «برترین هنرمند» نمایشگاه اصلی این جشنواره نیز به «سیمون لی»، هنرمند زن آمریکایی، اهدا شد. «لی» این جایزه را برای اثری هنری دریافت کرد که در ورودی «آرسنال»، یکی از مکان‌های اصلی نمایشگاه، قرار داده‌شده است. دلیل شهرت او بیشتر مجسمه‌های غول‌پیکرش است و علاقه به تاریخ و مردم‌نگاری موجب شده است که تمرکز اصلی آثار او روی زنان سیاه‌پوست باشد.
فسون اونور، پیشگام هنر مفهومی در ترکیه، نیز هنرمند زن دیگری است که در سن ۸۵ سالگی غرفه مربوط به این کشور را با گربه‌ها و موش‌های حیرت‌انگیز پر کرده است و به تهدیدهای امروزی، مانند همه‌گیری کووید – ۱۹ و تغییرات آب و هوایی، اشاره می‌کند. او درباره درخشش زن‌ها در این دوره از جشنواره گفت: «زنان هنرمند سخت کار می‌کنند، اما کمتر به رسمیت شناخته می‌شوند. همیشه اول مردها در مرکز توجه قرار می‌گیرند.»
جایزه شیر طلایی «دستاورد یک‌عمر» امسال نیز به دو هنرمند زن تعلق گرفت. کاترینا فریچ آلمانی و سیسیلیا ویکونا، شاعر، هنرمند و فیلم‌ساز شیلیایی که آثاری از آن‌ها در این دوره فستیوال ونیز دیده می‌شود، توانستند این جایزه مهم را به خانه ببرند.
نمایشگاهی در میان بحران‌های جهانی
سیسیلیا المانی، برگزارکننده این دوره از نمایشگاه ونیز، درباره به نمایش گذاشتن آثار هنری باوجود بحران‌هایی مانند همه‌گیری کووید ۱۹ و جنگ در اوکراین، گفت: «شاید هنر در چنین مواقعی کاری سطحی و بی‌فایده به نظر برسد، اما تاریخ طولانی هنر نشان داده است که همواره به‌عنوان نوعی لرزه‌نگار تاریخی برای نمایش و ثبت آسیب‌ها و بحران‌ها عمل کرده است.»
این هنرمند با اشاره به اینکه امسال غرفه روسیه پس از انصراف هنرمندان بسته باقی‌مانده است، به کیسه‌های شن اشاره کرد که در همان نزدیکی از سوی متصدیان غرفه اوکراین نصب‌شده است و با ترکیبی از پوسترهایی از هنرمندان اوکراینی، تصاویری تلخ از جنگ دوماهه در این کشور را نشان می‌دهد.
موضوع‌های مهم جهانی دیگری نیز در این نمایشگاه به زبان هنر به تصویر کشیده شده است؛ به‌عنوان‌مثال کشورهای حوزه اسکاندیناوی، شامل نروژ، سوئد و فنلاند، امسال غرفه مشترک خود را به سامی‌ها، یکی از قدیمی‌ترین گروه‌های بومی اروپا، اختصاص دادند و ایده متفاوتی از اتحاد را پدید آوردند. این غرفه با آثار هنری و اجراهای گوناگون، مبارزه با استعمار مردم سامی را به تصویر می‌کشد و درعین‌حال سنت‌های آنان را نیز نمایش می‌دهد.
درباره مبحث جنسیت نیز هنرمندی از نیوزیلند به نام یوکی کیهارا با «جنسیت سوم»، با اثری به نام «کمپ بهشت» داستان جامعه «فاافافین ساموآ» را روایت می‌کند. افراد این جامعه در جزایر اقیانوس آرام، جنسیتی را که در بدو تولد به افراد اختصاص داده می‌شود، نمی‌پذیرند و خود را دارای «جنسیت سوم» یا ورای جنسیت‌های دوگانه می‌دانند.
در نمایشگاه امسال عربستان، امارات، لبنان و فلسطین هم حضور دارند و عمان نیز برای نخستین بار در این رویداد هنر معاصر شرکت می‌کند. لبنان نیز باوجود شرایط دشوار و چالش‌های گوناگون، در دوسالانه ونیز شرکت کرده است تا احساس لبنانی‌ها را درباره فرهنگ و میراث خود به نمایش بگذارد. در غرفه این کشور آثار دو هنرمند لبنانی ارائه‌شده است: ایمن بعلبکی، نقاش ساکن بیروت و دانیل آربید، فیلم‌ساز مستقر در پاریس.
غرفه فلسطین نیز در دوسالانه ونیز آثار ۱۹ هنرمند مقیم فلسطین و کشورهای دیگر جهان را ارائه می‌دهد. برگزارکنندگان این غرفه می‌گویند که امیدوارند به جهانیان نشان دهند که باوجود زندگی در تبعید و در سخت‌ترین شرایط تحت اشغال، هنرمندان فلسطینی می‌توانند همچنان سرآمد باشند و آثار هنری الهام‌بخشی تولید کنند که زیبایی فلسطین و قدرت مردمش را نشان دهد.
فیروز فرمانفرماییان، شهروند فرانسوی ایرانی‌الاصل، به‌عنوان نماینده قرقیزستان برای اولین پاویون این کشور را با اثری با عنوان «دروازه‌های توران» ارائه کرده است. این اثر به میراث مشترک قبیله‌ای عشایر تورانی قرقیز می‌پردازد، یک قبیله ایرانی در عصر اوستایی (حدود ۶-۴ قرن پس از میلاد) که سرزمین «تور» را اشغال کردند. «تور» نام کهن منطقه‌ای است که قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان و بخش‌های شمالی افغانستان و پاکستان امروزی را شامل می‌شد.
شری هوسپیان، هنرمند ایرانی‌الاصل آمریکایی نیز که علاوه بر مجسمه‌سازی و طراحی، در عکاسی و کلاژ فعالیت می‌کند، با هفت اثر جدید خود در بخش نمایشگاهی ونیز حضور دارد. آثار او اغلب به مسائل انسانی و هویتی مربوط می‌شود.
در بخش دیگری از دوسالانه ونیز، نمایشگاهی به سرپرستی زیبا اردلان برگزار می‌شود که شامل آثاری از چندین هنرمند، ازجمله ارغوان خسروی، هنرمند ایرانی است. این نمایشگاه آثار متنوع و قابل‌تأملی را گرد هم می‌آورد و شامل برخی همکاری‌های بین‌رشته‌ای در زمینه موسیقی و هنرهای تجسمی است.
بیتا رضوی، از هنرمندان ایرانی‌الاصل دیگر حاضر در پنجاه و نهمین نمایشگاه ونیز است. او با اثری مشترک با کریستیا نورمان، به نمایندگی از استونی در این رویداد شرکت دارد. بیتا رضوی متولد تهران است و در هلسینکی زندگی می‌کند. او فارغ‌التحصیل موسیقی از دانشگاه هنر تهران و دارای مدرک کارشناسی ارشد هنرهای زیبا از آکادمی هنرهای زیبای فنلاند است.
رامین و رکنی حائری‌‌زاده و حسام رحیمیان نیز هنرمندان ایرانی دیگری‌اند که با پروژه مشترک خود به نام «آلوویوم» در پنجاه و نهمین فستیوال ونیز حضور یافته‌اند. این پروژه که جوایز متعددی کسب کرده است، حاصل همکاری بین یک مرکز تخصصی هنری در شهر تورین ایتالیا و گروه هنری مستقر در دبی است.
[۱]. The Milk of Dreams
