گفتوگویی که ما روزانه با اهل خانواده و دوستان و همکاران انجام میدهیم همه در مقوله مصاحبه است.
اصول مصاحبه در روزنامهنگاری و خبرنگاری رادیویی یا تلویزیونی و پلتفرمهای جدید نیز همان است که در محاورههای روزانه ما به کار میرود: پرسش و پاسخ بهمنظور کسب خبر و اطلاعات و انتشار عمومی آن.
انجام مصاحبه یکی از فنون خوب روزنامهنگاری در عرصه هر نوع رسانه است. این مطلب توصیههایی پیرامون شیوه انجام گفتوگوی موفق دارد.
هدف از انجام مصاحبه چیست؟
اطلاع یافتن از موضوعی که ارزش خبری داشته باشد و کمک به انتقال نظرات و افکار شخصیتهای تأثیرگذار به سطح جامعه.
گفتوگو ازنظر شکل به دو نوع عمومی و خصوصی تقسیم میشود:
کنفرانسهای خبری که در آن نمایندگان رسانههای مختلف با یک شخصیت سؤال و جواب میکنند، یا گفتگوهای اختصاصی که یک رسانه یا یک شخص باشخصیتی انجام میدهد.
مصاحبه ازنظر محتوا نیز به دو نوع کوتاه و بلند تقسیم میشود. گاهی اوقات وقتی شما مشغول تهیۀ گزارش دربارۀ موضوع معینی هستید، نیاز پیدا میکنید که نظر یک کارشناس یا صاحبنظر را بپرسید و احیاناً از آن در گزارش خود استفاده کنید.
این نوع پرسش و پاسخها نیز بهنوبۀ خود گفتوگو محسوب میشوند، حتی اگر آنها را بهصورت نقلقولهای کوتاه یا بلند در گزارش خود ذکر کنید.
مقدمات انجام مصاحبه
شرط نخست انجام یک گفتوگوی خوب، در هر مورد و دربارۀ هر موضوعی که باشد، انجام تحقیق درباره ماهیت و ابعاد موضوع مورد گفتوگو از سوی روزنامهنگار است.
باید سؤالهای خود را طوری طرح کنید که مصاحبهشونده بداند با کسی روبروست که موضوع موردبحث را در میباید و در ضمن به آن علاقهمند است. شما اگر به موضوع مورد مصاحبه علاقهای نداشته باشید یا نتوانید نشان دهید که علاقهمند هستید، احتمال انجام یک مصاحبه موفق و تأثیرگذار را کاهش میدهید.
به همین ترتیب باید طرف مصاحبهشونده نیز باید در مورد موضوع مصاحبه صاحبنظر باشد. هرچقدر تخصص مصاحبهشونده به موضوع گفتوگو نزدیکتر باشد و هرچقدر تحقیق مصاحبهکننده درباره موضوع دقیقتر و گستردهتر باشد، نتیجه گفتوگو بهتر خواهد بود.
تدارک مصاحبه
یک: چارچوب مصاحبه باید از قبل روشن باشد، ازجمله سؤالات باید نوشتهشده باشد، ولی از رو خواندن آن فضای تصنعی به وجود میآورد. گفتوگو کننده باید چنان بر پرسشها مسلط باشد که نیازی به روخوانی نداشته باشد. درعینحال داشتن یادداشت ضروری است.
پیشبینی پاسخهای احتمالی از سوی مصاحبهشونده و سؤالهای احتمالی ناشی از پاسخ میتواند تا حدود فکر شده باشد.
دو: فضای مصاحبه باید راحت باشد، بهخصوص برای مصاحبهشونده. گفتوگو کننده باید قادر به «ادارۀ» مصاحبه باشد. به این معنی که جریان مصاحبه را کنترل کند که از مسیر خود خارج نشود و پاسخهایی که گرفته میشود تا حد ممکن استفاده عمومی داشته باشد و منحصر به موارد خاص و استثنایی نشود.
سه: دقت و تمرکز مصاحبهشونده در جریان مصاحبه ضروری است. گفتوگو کننده باید ششدانگ حواسش جمع این گفتگو باید و با دقت تمام به آنچه مصاحبهشونده میگوید، گوش دهد.
داشتن یادداشت و نوشتن نکات مهم ارائهشده در موقع بیان آن از طرف مصاحبهشونده لازم است. گاهی در پی پاسخهای مصاحبهشونده ممکن است سؤالی مطرح شود که اهمیت آن حتی از اصل موضوع مصاحبه بیشتر باشد.
فرض کنید هنگام مصاحبه دربارۀ نرخ بهره با عضو شورای پول و اعتبار، مصاحبهشونده بدون اینکه شما پرسیده باشید، به این موضوع اشاره کند که یکی از اهداف کاهش نرخ بهره این است که کسانی که تاکنون صاحبخانه نبودهاند، بتوانند با وام دولتی خانه خریداری کنند. چنین موضوعی که پیشبینی آن را نکرده بودید، میتواند مهمترین موضوع مورد گفتوگو شما باید و اصلاً محور مصاحبه را – بنا به تشخیص شما – تغییر دهد.
چهار: سؤال و جوابها باید متناسب باشد. همانطور که سؤال باید موجز و دقیق باشد، طولانی بودن و نامنسجم بودن پاسخ میتواند ملالآور شود و شنونده، بیننده یا خواننده گفتوگو، تمرکز خود را از دست بدهد. یکی از وظایف مصاحبهکننده این است که جذابیت مصاحبه را برای مخاطب نگاه دارد.
پنج: پرسش نخست کلیدی است. نباید گفتوگو را با پرسشی چالشی و تنشزا آغاز کرد. همانطور که گفته شد ایجاد فضای دوستانه برای ادامه گفتوگو ضروری است.
شش: نظر و عقیده شخصی خود را نسبت به مصاحبهشونده – اگر وجود دارد – وارد گفتوگو نکنید. بهطور مثال اگر هنگام مطالعه و تحقیق درباره فرد مصاحبهشونده دریافتهاید که نظرات سیاسی شما با وی کاملاً متفاوت است، این موضوع نباید هنگام گفتوگو مطرح شود یا بر نوع سؤال و جواب سایه بیفکند. شما باید در میان سؤال و جوابها اصل حرف او را دریابید و با رعایت کامل امانت آنها را منتشر کنید.
هفت: در مواردی که طرح سؤالی چالشی ضروری است، نباید از طرح آن خودداری کرد، ولی اگر مصاحبهشونده از پاسخ خودداری کرد یا طفره رفت، نباید از حدود احترام خارج شد و احیاناً از کلمات تند استفاده کرد.
