هنر درمانی تأثیر بسیاری در بهبود سلامت روح و روان سالمندان دارد
سلیس نیوز: سالها کار و تلاش و رسیدن به دوره بازنشستگی باعث میشود بسیاری از سالمندان حس هدفمندی را که زمانی در زندگی داشتند گم کنند. هنر درمانی روش خوبی برای پر کردن این خلأ است. در جلسات هنر درمانی، تمرکز روی تجربه و احساس درونی فرد است، همچنین عواطف، ادراک و تخیل او به کار گرفته میشود. بهطورکلی تأکید روی خلق تصویری است که از درون فرد میآید، بهجای آنکه چیزی کشیده یا خلق شود که فرد در دنیای بیرون میبیند. در هنر درمانی جهان درون، احساسات، افکار و ایدهها منبع اصلی الهام هنرجو هستند. در ادامه گفتوگوی سلیس نیوز را با استاد خلیل سمائی جابلو، نقاش و مدرس هنر میخوانید که اخیراً نمایشگاهی در همین رابطه با عنوان «نمایشگاه نقاشی سالمندان بابلسر» برگزار کرده است.
هنر درمانی امروزه بسیار موردتوجه است و برای سالمندان یکی از روشهای بهبود سلامت روح و روان محسوب میشود. شما چگونه به این موضوع علاقهمند شدید و ایده آن چگونه شکل گرفت؟
خب پیشازاین با چند خانه سالمند بهصورت نمایشگاهی همکاری داشتم که تجربه مؤثر و خوبی در رابطه با ایجاد انگیزه و سرزندگی در میان سالمندان بود. همچنین علاقهمند به دیدن آثار هنری خام (نقاشی، مجسمه و صنایعدستی و…) از هنرمندان خودآموخته بودم، آثاری که سرشار از روح وزندگی است. هنرمندان سالمند در آثارشان از خاطره، زیست و تجربه میگویند. سپس به این نتیجه رسیدم کارگاه هنر درمانی و آموزشهای هنر درمانی انفرادی را برای افرادی که تجربه تروما داشتهاند یا یکی از عزیزانشان را ازدستدادهاند برگزار کنم. این کارگاهها برای سالمندانی که دچار اضطراب هستند یا تجربهها و یا شرایط دیگری داشتهاند که زندگی روزمرهشان را بهنوعی تحت تأثیر قرار داده، درمانکننده است. نوعی رواندرمانی که میتواند به افراد کمک کند تا احساسات خود را به اشتراک بگذارند و بهگونهای ارتباط برقرار کنند که طاقتفرسا نباشد. با تقویت انگیزه (ذاتی، خود تعیینکننده) و با ایجاد انگیزه (بیرونی، بیرونی غیر خود تعیینشده و انگیزشی) سازگاری و تعادل در امور مربوط به سالخوردهها میتواند بهطور قابلتوجهای با سایر جنبههای مهم زندگی آنها هماهنگکننده باشد. انگیزهی که باعث شد من نقاش و مدرس هنر به خانه سالمندان کشیده شوم واکاوی جهان درون، احساسات، افکار، عواطف، ادراک و تجربه و احساس درونی آنها و یافتن حقایقی از تصاویر احساسی سالمندان بود. همچنین با مدیریت کارگاه هنر درمانی (نقاشی و طراحی) از فضای پریمیتیو و خام بیشتر لذت میبردم و بهاینترتیب میتوانستم به شناخت و فهم تصویری نقاشانهام بیفزایم و همچنین کمکی باشم برای آرامش و شادابی این عزیزان.
متولی این کار ارزشمند چه کسانی بودند؟
مرکز توانبخشی آموزشی خانه سالمندان همراه شهرستان بابلسر با مدیریت آقای صفدر یزدانی چراتی، خانم فرنوش رضایی، خانم مرضیه غلامی و حمایت مردمی.
نقاشیها از بین چه سنینی از سالمندان ارائه شد؟
از سنین ۵۶-۸۰ سال افراد کمتوان یا سالخوردهای که در کارگاه هنر درمانی (نقاشی و طراحی) شرکت میکنند و همچنین عزیزانی که از آثارشان اسفندماه ۱۴۰۰ نمایشگاهی برگزار شد.
تا چه حد این هنرمندان (شاید در این مورد بتوان از واژه هنر ورز استفاده کرد) هدایت شدند؟
وقتی در کارگاه حضور پیدا کردم تصمیم گرفتم آموزش ندهم، بلکه مدیریت کنم؛ جهت فرافکنی و برونریزی درون درمانجو تا بتوانم کمکی کنم، فاصله خود پنداره و خود آرمانی را کمتر کنم و شادابی، امید، هماهنگی و تعادل روحی را به آنها بازگردانم.
آیا هیچکدام از این عزیزان زمینه کار هنری یا مشخصاً نقاشی داشتند؟
تعدادی در دوره جوانی آرایشگر یا خیاط بودند و برخی هم زمینه فنی و حرفهای داشتند، البته تعدادی از آنها از استعداد هنری بهرهمند بودند و خوشبختانه با فضایی که برایشان فراهم شد و با تشویق و ترغیب به نتیجه رسیدیم.
برای آماده ساختن آنها چهکارهایی انجام دادید؟
چند جلسه کارگاه رنگشناسی، معرفی ابزار، شیوه مداد گرفتن و کشیدن خطوط جهت آمادگی دست برای نقاشی کردن. ولی مهمترین بخش کارگاه صحبت کردن، تشویق، بالا بردن اعتمادبهنفس و خودباوری آنها بود.
با چه مدیومی کارکردند؟
مداد رنگی، گواش، اکرولیک روی مقوا و بوم پارچهای.
تمایل هنرجویان به نقاشی چه حد بود؟ آیا احساس نیاز به انجام این کار میکردند؟
چندنفری علاقهمند بودند و نیاز درونی دوستان بود. تعدادی هم جهت هنر درمانی به کارگاه آمدند که خوششان آمد و نتیجه کار بهتر شد.
تأثیرات مثبت روحی این کار چگونه بوده است؟
فعالیتهای هنر درمانی برای سلامت روان افراد مسن فوقالعاده مفید است. کارگاه هنر نقاشی توانست انگیزه و دستیابی به موفقیت را بهعنوان یک هدف برای هنرمندان سالخورده ایجاد کند. اعتمادبهنفس و خودباوری در سالمندان از طریق مشارکت فعال در هنر؛ پیشرفتهای ذهنی/فیزیکی در حافظه، خلاقیت، حل مسئله، شایستگی روزمره، به دست آوردن تعادل در امور زندگی و کیفیت آن بهویژه برای سالمندان مبتلابه آلزایمر بسیار ارزشمند بوده است. درعینحال فرصت مناسبی برای آنها فراهم میکند تا خود را به شیوهای غیرکلامی بیان کنند. مهمتر از همه، خاطرات خفته را تحریک میکند و گاهی اوقات زبان را به سالمندانی که در حال فعالیت هستند بازمیگرداند. برنامههای ارائهشده اثرات امیدوارکنندهای در بهبود افسردگی، عزتنفس سالمندان و تقویت عملکرد شناختی آنها داشته است.
هنر درمانی اصولاً باعث تجربه نوع جدیدی از بیان در سالمندان میشود فکر میکنید تا چه حد در این زمینه موفق بودهاید؟
هنر درمانی فرآیند استفاده از هنر برای کمک به افراد نیازمند برای حل مسائل مربوط بهسلامت روان، تروما و موارد دیگر است. در اینجا از هنر برای کمک به برقراری ارتباط و بیان احساسات استفاده میشود. نقاشی کردن راهی است برای رسیدن به آرامش روح و روان. استفاده از ظرفیت خلاقانه برای ذهن و شادابی هنرمندان مسن بسیار مفید است. وقتی آنها از طریق هنر درمانی خلاقیت به خرج میدهند، به خودشان فرصت میدهند تا از شرایط مختلف بهبود پیدا کنند. تداوم فعالیتهای هنری در مراقبت از مددجویان و توسعه مراقبت و فعالیت متنوع، امکان منحصربهفردتر و فضای نوآورانهتر در آثار دوستان ایجاد کرده است.
آیا بااستعداد ویژهای هم روبرو شدید؟
بله، استعدادهای فوقالعادهای که اگر تلاش کنند میتوانند بدرخشند.
با این مجموعه ارزشمند چه خواهید کرد؟
ایده نخست کارگاه هنری این بود که میتواند فواید بسیاری مثل مشاوره دادن به مردم داشته باشد. در حال حاضر داریم با هنرجویان برای نمایشگاههای بعدی آماده میشویم. موضوع دیده شدن و موردتوجه قرار گرفتن سالمندان انگیزه خوبی برای لذت بردن از فعالیت هنرمندانه میسازد. به این فکر میکنیم برای ثبت بتوانیم از آثار دوستان کتابی منتشر کنیم. مطمئناً فروش آثار خلقشده در بهبود روحیه سالمندان بسیار مفید و مؤثر است.
حمیده وطنی
حمیده وطنی گرگری کارشناس ارشد پژوهش هنر، نویسنده و منتقد سینما، فعالیت پژوهشی خود را با نشریه علمی پژوهشی نگره بهعنوان مدیر داخلی نشریه و فعالیت رسانهای سینمایی را با ماهنامه سینما آغاز کرد مقالات او در نشریات متعددی ازجمله مهر، سینما ویدئو، روزنامه اعتماد ... چاپشده است، او پیشتر دبیر تحریریه نشریه «دایره» بود و هماکنون دبیر تحریریه رسانه رسمی فرهنگی هنری سلیس نیوز و دبیر سرویس سینمایی است.