برلیناله جایزه خرس طلایی بهترین فیلم خود را به یک فیلم‌ساز زن اهدا کرد.
سلیس نیوز: هفتاد و دومین دوره جشنواره فیلم برلین پس از یک دوره برگزاری آنلاین به دلیل ویروس کرونا، امسال زیر سایه همه‌گیری سویه اومیکرون در رقابت با رقبای مشهور خود کن و ونیز، با افزایش چشمگیر تمهیدات بهداشتی، برگزاری بخش بازار به‌صورت آنلاین، کم کردن از ظرفیت سالن‌های نمایشی و فشرده کردن برنامه‌های نشست و فرش قرمز در مدت یک هفته به کار خود پایان داد. تجربه‌ای که عملاً باعث کم‌رونقی نسبی این دوره جشنواره شد اما برای مدیران برلیناله موفقیت محسوب می‌شود.
در بخش مسابقه برلیناله امسال ۱۸ فیلم با یکدیگر رقابت کردند و فصل مشترک تعداد زیادی از فیلم‌های این بخش زنان و مسائل زنان بود. از میان این ۱۸ فیلم ۷ فیلم را زنان ساخته بودند. در این فیلم‌ها طیف گوناگونی از مسائل شامل نابرابری‌های جنسیتی، مبارزه برای تغییر قوانین نابرابر، تأثیر سیاست بر زندگی و خانواده و مسائل روان‌شناختی دوران معاصر مطرح می‌شد.
میزان توجه چشمگیر به زنان و حضور سینماگران زن در میان عوامل اصلی و شخصیت‌های محوری فیلم‌ها نشان داد که روند توجه روزافزون سینما به خواسته‌ها و روندهای اجتماعی دوران معاصر ادامه دارد. این موضوع باعث شدت گرفتن بحث‌های زیادی درباره توجه بیشتر به فیلم‌های مرتبط با زنان یا از زنان فارغ از ارزش‌های هنری شده است.
جایزه خرس طلایی بهترین فیلم در هفتاد و دومین دوره از جشنواره برلیناله به یک فیلم‌ساز زن از اسپانیا رسید. هیئت‌داوران جشنواره فیلم برلین به سرپرستی م.نایت شیامالان کارگردان آمریکایی، فیلم «آلکاراس» به کارگردانی کارلا سیمون را برنده خرس طلایی این جشنواره دانست.
نام این فیلم برگرفته از نام شهری در شمال شرقی اسپانیا واقع در استان کاتالونیا است. فیلم سرگذشت یک خانواده کشاورز کاتالان را به تصویر کشیده است که پس از سال‌ها کشاورزی در باغ هلوی اجدادی‌شان حالا برای آخرین برداشت با هم متحد می‌شوند. کارلا سیمون، ۳۵ ساله که خودش از همان منطقه کاتالونیا است و در فیلمش از نا بازیگران استفاده کرده، جایزه خود را به «افرادی که بر روی زمین کشاورزی می‌کنند» تقدیم کرد و بر اهمیت کشاورزی برای جامعه و زحماتشان برای «پر کردن بشقاب‌های ما» تأکید کرد. این کارگردان که پدر و مادر خود را در کودکی ازدست‌داده در نزدیکی شهر کوچک آلکاراس بزرگ‌شده و برای ساخت این فیلم از این مکان الهام گرفته است. او در نشست خبری فیلمش گفت: «نیمی از جهان زن هستند و نیمی از داستان‌های جهان را هم زنان باید بازگو کنند.» او اولین برنده زن خرس طلایی از سال ۲۰۱۸ تاکنون است. در آن سال جایزه برای «به من دست نزن» به آدینا پینتیلی رومانیایی رسید. سال گذشته شیر طلایی جشنواره ونیز و نخل طلای جشنواره کن نیز به دو کارگردان زن رسید. تاکنون سه جایزه مهم سینمایی جهان به‌طور پیاپی به زنان رسیده است.
داوران جشنواره برلین از بازی هنرپیشه‌های «آلکاراس» محصول اسپانیا و ایتالیا تقدیر کردند و در بیانیه خود نوشتند که «ظرافت، طنز و کشمکش» را به‌خوبی به تصویر کشیده است.
کلر دنی کارگردان ۷۶ ساله فرانسوی که از مشهورترین چهره‌های حاضر در بخش مسابقه اصلی جشنواره برلین بود، برای فیلم جدیدش «دو طرف تیغ» خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی را به دست آورد. خرس نقره‌ای جایزه بزرگ هیئت‌داوران به «فیلم رمان‌نویس» ساخته هونگ سانگ‌سو کارگردان اهل کره جنوبی رسید. تکرار قالبی که این کارگردان چند سالی است کار می‌کند و قبلاً هم با آن در برلین یکی از جایزه‌های بزرگ را برد: فیلم‌برداری سیاه‌وسفید که در آن شخصیت‌ها مدام باهم حرف می‌زنند؛ حرف‌های خارج از عرف و ادب. این کارگردان کره‌ای انگار رگ خواب جشنواره‌ها را پیداکرده است چون فیلم‌هایش برخلاف سادگی شکلی و روایی، مدام در بهترین جشنواره‌ها به نمایش درمی‌آیند و جایزه می‌گیرند.
خرس نقره‌ای هیئت‌داوران که درواقع جایزه سوم جشنواره محسوب می‌شود به «ردای جواهر» ساخته ناتالیا لوپز گالاردو محصول مکزیک و آرژانتین رسید که او را بیشتر تدوینگر دو کارگردان صاحب سبک مکزیکی کارلوس ریگاداس (نور صامت) و آمات اسکالانته (هلی) می‌شناسیم. گالاردو انگار تلاش کرده است سبک ریگاداسی را با سینمای کارتل پیوند بزند و نتیجه چندان دل‌چسب نیست. فیلم که در نقاط مرکزی مکزیک فیلم‌برداری شده است، فیلم‌برداری اکسپرسیونیستی قابل‌توجهی دارد، اما کمتر لحظات گیرا خلق می‌کند. تصمیم کارگردان برای تعریف غیرخطی داستان باعث شده است که اگر خلاصه فیلم را نخوانیم دنبال کردن داستان آن تقریباً غیرممکن می‌شود. در ضمن تا همین لحظه ظاهراً هیچ منتقدی منظور عنوان فیلم از «ردای جواهر» را نفهمیده که این خود نمادی از سردرگم بودن فیلم است.
خرس نقره‌ای بهترین بازیگر به ملتم کاپتان ترکی-آلمانی به خاطر «ربیعه کورناز علیه جورج دبلیو بوش» رسید؛ فیلمی درباره یک زندانی گوانتانامو و مادری که برای احقاق حقوقش تلاش می‌کند. قبلاً امکان اعطای این جایزه را پیش‌بینی کرده بودیم. لیلا استیلر نیز به خاطر همین فیلم خرس نقره‌ای بهترین فیلم‌نامه را گرفت تا تنها فیلم دو جایزه‌ای باشد. لورا باسوکی بازیگر اندونزیایی فیلم «نانا» جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل را برد. جشنواره برلین از سال گذشته جوایز بازیگری را در دو رشته بهترین بازیگر زن و مرد اهدا نمی‌کند و جنسیت را از بخش بازیگری حذف کرده است. هر دو بازیگر برگزیده امسال برلیناله زن هستند.
فیلم «موتسن‌باخر» ساخته روت بکرمن جایزه بهترین فیلم بخش جدید «مواجهه» را برد و سیریل شابلین برای فیلم «بی‌تابی» جایزه بهترین کارگردان را از آن خود کرد. بخش تازه تأسیس «مواجهه» با هیئت‌داورانی جدا از بخش مسابقه، برای توجه به زبان‌های تازه و اغلب غیرمتعارف و تجربی، از دو دوره پیش به برنامه‌های جشنواره برلین اضافه شد.
میترا فراهانی هم با «جمعه می‌بینمت رابینسون» جایزه ویژه هیئت‌داوران در بخش «مواجهه» جشنواره را دریافت کرد. این فیلم‌ساز و نقاش متولد تهران که چهره‌‌ای شناخته‌شده در سینمای اروپا است در سال ۲۰۱۴ خود جزو هیئت‌داوران جشنواره برلین هم بود. فیلم مستند جدید خانم فراهانی که محصول مشترک ایران، فرانسه، سوئیس و لبنان است درباره تلاش برای ایجاد گفت‌وگو بین دو غول دنیای سینما: ژان لوک گدار فرانسوی و ابراهیم گلستان، نویسنده و فیلم‌ساز بلندآوازه ایرانی و مکاتبات اینترنتی آن دو است. خانم فراهانی در مورد فیلمش گفت: «این دو مرد نماینده نزدیک یک قرن سینما هستند. می‌خواستم افکارشان را ثبت کنم.»
در این فیلم قرار است نگاه دو روشنفکر برآمده از فرهنگ و جهان‌بینی‌های متفاوت به مضامین مختلف به نمایش درآید، اما مکاتبه این دو شکل کاملاً مشخص و روشنی به خود نمی‌گیرد و ساختار فیلم هم در حفظ توازن پرداخت به زندگی و تفکر این دو نفر یکدستی لازم را پیدا نمی‌کند. دشواری ارتباط میان این دو چهره حتی دریکی از واکنش‌های ابراهیم گلستان دیده می‌شود که به‌صراحت پس از دریافت یکی از ایمیل‌های گدار می‌گوید منظور او را نمی‌فهمد.
برای تماشاگران ایرانی البته «جمعه می‌بینمت رابینسون»، به‌واسطه ارائه تصویری بی‌واسطه از زندگی روزانه ابراهیم گلستان با شوخی‌ها و کنایه‌های مرسومش، می‌تواند جذاب‌تر باشد تا برای بیننده خارجی. تقابل سرزندگی ابراهیم گلستان در مقابل تنهایی و مغموم بودن دائمی گدار هم به چشم می‌آید.
امسال به‌جز فیلم میترا فراهانی فیلم‌های «تا فردا» به کارگردانی علی عسگری و تهیه‌کنندگی نیکی کریمی در بخش پانوراما و «روز سیب» به کارگردانی محمود غفاری در بخش نسل جشنواره برلین ۲۰۲۲ انتخاب‌شده بودند.
در بخش پانوراما فیلم «تا فردا» ساخته علی عسگری به نمایش درآمد. این فیلم داستان دختر جوان دانشجویی در تهران است که وقتی باخبر می‌شود والدینش برای دیدار او راهی تهران هستند تلاش می‌کند فردی را پیدا کند که فرزند دوماهه‌اش را برای یک‌شب نگهداری کند. گفته می‌شود «تا فردا» نسخه به‌روزتری از فیلم «من، ترانه ۱۵ سال دارم» ساخته رسول صدر عاملی است که در آن موقعیت مادر تنهای جوان در تهران امروزی به تصویر کشیده می‌شود. در سفر شخصیت اصلی فیلم همراه دوستش برای پیدا کردن فرد مطمئنی اشاره‌های مختلفی به مسائل و مشکلات مختلف اجتماعی می‌شود.
در بخش رقابتی «نسل» جشنواره برلین ۲۰۲۲ فیلم «روز سیب» ساخته محمود غفاری به نمایش درآمد. سازنده این فیلم پیش‌تر تجربه ساخت سه فیلم بلند دیگر داشته که از میان آن‌ها تنها فیلم «شماره ۱۷، سهیلا» به نمایش درآمده و دو فیلم دیگرش، «این یک رؤیا نیست» و «مو»، هنوز به نمایش عمومی نداشته‌اند.
بخش نسل جشنواره برلین به نمایش فیلم‌های مرتبط با کودکان و نوجوانان اختصاص دارد و در سال‌های گذشته فیلم‌های زیادی از ایران در آن نمایش داده‌شده است.
«روز سیب» داستان خانواده‌ای ساکن یک منطقه حاشیه‌ای در تهران است که دزدیده شدن خودرو وانت پدر که با آن سیب می‌فروشد، مشکلات زیادی ایجاد می‌کند. پدر بیکار شده به دنبال راهی برای کسب درآمد است و در این راه ناچار از تن دادن به مشاغل مختلفی می‌شود. دو فرزند خانواده که یکی از آن‌ها دبستانی است، شاهد مشکلات گریبان گیر پدر و مادر هستند و فرزند بزرگ‌تر تلاش می‌کند به شیوه خودش بخشی از این مشکلات را حل کند.
فیلم کوتاه «گوزن» هم ساخته هادی بابایی‌فر از ایران جایزه ویژه هیئت‌داوران بین‌المللی برای بهترین فیلم بخش «جنریشن کی پلاس» جشنواره برلین را از آن خود کرد که موفقیت مهمی برای این فیلم‌ساز جوان محسوب می‌شود.
قرار بود در جریان برگزاری جشنواره از ایزابل هوپر، بازیگر سرشناس فرانسوی هم تجلیل شود که به دلیل مثبت شدن تستش امکان حضور در جشنواره را از دست داد و جشنواره به‌صورت غیابی با اهدای خرس طلای افتخاری از او تجلیل کرد.
سایه کرونا البته در تمام روزهای برگزاری جشنواره بر سر آن قرار داشت بااین‌حال برگزارکنندگان هفتاد و دومین دوره برلیناله مراسم اهدای جوایز را بعد از شش روز برگزار کردند و نمایش فیلم‌ها تا ۲۰ فوریه ادامه خواهد داشت. طی روزهای برگزاری که با شیوع سویه اومیکرون ویروس کووید-۱۹ هم‌زمان بود، مقررات سخت‌گیرانه‌ای اجرا شد و مهمانان جشنواره باید هرروز تست می‌دادند و سالن‌ها با نیمی از ظرفیت خود میزبان تماشاگران و خبرنگاران بودند.
بااین‌حال برخی رسانه‌های آلمانی از برگزاری جشنواره در چنین شرایطی انتقاد کردند و دبیر جشنواره هم در مراسم اهدای جوایز با بیان این‌که در یک ماه و نیم گذشته روزهای سخت و پراضطرابی را گذرانده است، به‌دشواری برگزاری این دوره اشاره کرد. برلیناله که اولین جشنواره مهم اروپایی در تقویم سالانه است، سال گذشته با شرایط دشوارتری مواجه بود و بخشی از برنامه‌های نمایش فیلم خود را به تابستان موکول کرد.
مدیران این رویداد سینمایی امسال قصد داشتند وضعیت سال گذشته را جبران کنند که شیوع اومیکرون در اروپا بار دیگر آن‌ها را به دردسر انداخت. بااین‌حال جشنواره به شکل فشرده و کوتاه به‌جای یازده روز طی شش روز برگزار شد و ۱۸ فیلم سینمایی را در بخش مسابقه اصلی خود به نمایش گذاشت که از این تعداد ۱۷ فیلم برای نخستین بار به نمایش درآمدند. البته نشست‌های جنبی و مهمانی‌ها و میزگردها که محل دیدار تهیه‌کنندگان و کارگردانان با نمایندگان شرکت‌های پخش فیلم است و بر اکران فیلم‌ها تأثیر قابل‌توجهی دارد، برگزار نشد.
به‌جز کلر دنی، امسال پائولو تاویانی کارگردان ۹۰ ساله و مشهور ایتالیایی هم با فیلم جدیدش در جشنواره حاضر بود و در نشست پرسش و پاسخ با خبرنگاران هم شرکت کرد. او سال‌ها همراه با برادرش فیلم می‌ساخت، اما بعد از مرگ ویتوریو تاویانی در سال ۲۰۱۸ این بار به‌تنهایی در جشنواره برلین حضور داشت. این دو برادر در سال ۲۰۱۲ با فیلم «سزار باید بمیرد» خرس طلایی برلیناله را به دست آورده بودند.
امسال فقط یک فیلم آمریکایی در بخش مسابقه برلیناله انتخاب‌شده بود که دستش از جوایز کوتاه ماند.
حسین تقی پور
حسین تقی پور، نویسنده و منتقد سینما و کارشناس رسانه فعالیت در مطبوعات را با نشریه سینما تئاتر آغاز کرد و مقالات او در نشریات کیهان هوایی، مهر، سینما ویدئو، هفته‌نامه سینما ورزش، روزنامه ابرار، روزنامه توسعه و... منتشرشده است. او سردبیر نشریه سینما تئاتر و نشریه «دایره» است.
